Kurgan Nedir?

Tümülüs olarak da adlandırılan kurgan (qurgan), üzerine  toprak yığılarak yapılan karakteristik mezar yapılarına verilen addır. Doğu Türkçe'sinde "kale" anlamına gelen kurgan sözcüğü bugünkü Türkçe'de de Urallardan Kafkaslara dek uzanan bölgedeki yığma mezar tepelerini tanımlamak için kullanılır.  Eski Türklerde mezara kişi, değerli eşyaları (atları, eşyaları, eşlerinin ve kızlarının saç örükleri gibi) ile birlikte gömülürdü. Koruma amaçlı üzerine toprak ya da taş yığılmış olan kurganların önemli bir özelliği de gömü yerinin belli olması amacıyla etrafının genellikle taş parçaları ile çevrilmiş olmasıdır.

Kurganlar genelde devlet yöneticisi olanlar için yapılmışlardır. Kurganlar tahtalarla, bazen de taşlarla çevrili mezar odalarının üstüne bir metre ile yetmiş metre arasında toprak yığılmasıyla oluşturulur. Kurganlarda asıl mezar odası bazen dikdörtgen, bazen kare veya oval olabiliyordu. Cesedin bulunduğu yere bazen doğrudan ulaşılabiliyor bazen de bu oda altta yer alıyordu. Ceset odasının döşemesi ağaç kütükleri ve kalastan yapılıyordu. Cesetlerin başı doğuya çevrilmiş olur ve cesetler eşyaları ile birlikte kurganlara gömülürdü. Kurgan ın farklı bölgelerinde at cesetlerine de rastlanmıştır. Bugüne değin bulunan en önemli kurgan Kazakistan’da ki Esik kurganı’dır.

1- Esik Kurganı

Esik (Issık, Issyk) Kurganı, İskitlere ait olduğu düşünülen bir kurgan. Önemli kaynaklarda İskitlere ait olduğu iddiası kabul görür. M.Ö. 5. yüzyıl’dan kalma olduğu sanılır. Kazakistan’da Kazak arkeolog Prof. Kemal Akişef [oğlu] tarafından gün ışığına çıkarılmıştır.
 Esik Kurganı’nın yapısı için şunlar söylenebilir: 7 metre  derinliğindeki mezar odasının üzeri toprak-taş yığınıyla kapatılmıştı.  Bu oda, diğer Hun kurganlarında olduğu gibi inşa edilmiştir. Kalın çam  kütüklerinden yapılmış mezar odasının ölçüleri 32 metre ebadındadır.  Odanın derinliği ise 1.20 metredir. Ancak, çam kütüklerinin içeriden  yontularak düzleştirildiğini görüyoruz. Araştırmacıların açıklamalarına  göre mezar odasının ahşap strüktürü dışında hazırlanmış ve sonra kazılan  çukura indirilmiştir. Zeminden kurganın tepesine kadar olan yükseklik 9  metreyi, kurganın üzerindeki suni tepenin çapı ise 60 metreyi  bulmaktadır.
 Yapılan çeşitli araştırmalar, eserlerin bozkır kültürüne mensup Türk  veya en azından Türklerle akraba (ya da Türkleşmiş) bir kavim tarafından  yapıldığına işaret ediyor. Yazının Göktürk kitabelerinin alfabesine  benzerliği ve eserlerin mitolojik, ikonografik özelliklerinin Hun  sanatına çok uygun oluşu nedeniyle, özellikle Türkiyeli Türk  araştırmacılar bunları Hun eseri olarak nitelendirmişlerdir.

2- Pazırık Kurganı

Pazırık kurganları, deniz düzeyinden 1600 m yükseklikteki Büyük Ulagan vadisinde yer alan Çulışman ırmağı ile Başkaus ırmağı arasında bulunmuştur. İlk kazılarla 1. kurgan ortaya çıkarılmıştır. Mezarın içinde iklimin soğukluğundan ötürü donma olduğu için, eşyaların çoğu çürümeden günümüze değin gelebilmiştir.  Kurganın tomruk duvarlar ve çift katmanlı bir çatıdan oluşan odasında ağaç oyma tabutta ceset bulunur. Duvarlara keçe dokumalar asılmış, ölünün kişisel eşyaları, çeşitli araçlar, yiyecek ve içecekler de bu odaya yerleştirilmiştir. Mezar odasının dışında kurban edilmiş olan atlar, koşum takımlarıyla birlikte mezara konulmuştur. Burada mezarın hazırlanmasında kullanılan araçlar da ele geçirilmiştir. Mezarda bunların dışında ahşap bir araba da vardır. Ele geçirilen yapıtlardan, atların başına konulan geyik başı biçimindeki maskeler ilgi çekicidir.